Kleurencirkel van Itten
Kleuren mengen is iets wat je al jong leert en doet. Van kinds af aan weet je waarschijnlijk al dat als je rood en blauw mengt je paars krijgt. Ook bij het werken met Photoshop is het gebruik van kleur één van de belangrijkste aspecten. Maar, met de duizenden kleuren die er beschikbaar zijn, hoe gebruik je de juiste kleuren? Hiervoor gaan we terug naar de basis. De kleurencirkel van Itten helpt je hierbij.
Kleurencirkel voor inzicht in kleuren
De Zwitserse kunstschilder Johannes Itten is bekend geworden om zijn kleurenleer. Een cirkel met daarin kleuren is de basis voor zijn kleurenleer. Deze kleurencirkel maakt inzichtelijk hoe kleuren in elkaar overlopen. Kunstenaars gebruiken de kleurenleer van Itten ook al jarenlang in hun werk. Ken je de foto van fotograaf Steve McCurry van ´Afghan Girl´ die door National Geographic is gepubliceerd? Hiervoor heeft hij bewust het portret van het meisje met het rode gewaad tegen een groene achtergrond gemaakt.
Als je in Photoshop kleur wilt gebruiken of bewerken, kun je de kleuren cirkel hier heel goed voor gebruiken. Het helpt je namelijk antwoord te geven op vragen als ´Welke kleuren combineren goed met elkaar?’ en ‘ Om tot een nieuwe kleur te komen, welke kleuren moet ik daarvoor mengen?’. In de kleurencirkel van Itten komen primaire, secundaire en tertiaire kleuren terug. Door het mengen van de kleuren uit deze kleuren cirkel, kun je in principe alle kleuren samenstellen. Wat zijn nu primaire, secundaire en tertiaire kleuren? We leggen het graag uit.
“De kleurencirkel van Itten helpt je om inzichtelijk te krijgen hoe kleuren werken, in elkaar overlopen en welke kleuren goed samengaan.”
Kleurencirkel: primaire kleuren
De primaire kleuren die in de kleurencirkel van Itten gebruikt worden zijn rood, geel en blauw. Deze worden vooral zo in de schilderkunst gebruikt. Itten ontdekte dat je nieuwe kleuren kon maken door het mengen van de primaire kleuren rood, geel en blauw. Hij plaatste deze kleuren daarom in het midden van de cirkel. De primaire kleuren zijn zuiver, ook wel verzadigd genoemd. Dit wil zeggen dat deze kleuren fel zijn, niet gemengd en al hun pigment nog hebben.
Echter, in de hedendaagse tijd en bij beeldschermtechniek worden rood, groen en blauw als primaire kleuren aangemerkt. Dit zijn de zogenaamde RGB-kleuren. Dus bijvoorbeeld bij het gebruik van Photoshop op je computer en bij het maken van kleurbewerkingen wordt met rood, groen en blauw als primaire kleuren gewerkt.
Secundaire kleuren
Als je twee primaire kleuren met elkaar mengt, krijg je secundaire kleuren. Dus bijvoorbeeld rood en blauw maken samen magenta. En door rood en groen te mengen krijg je de kleur geel. Groen en blauw maken samen Cyaan. In Photoshop worden deze kleuren als CMYK-kleuren aangemerkt. In de kleurencirkel van Itten staan deze kleuren om de primaire kleuren. Door het mengen van 2 kleuren is de kleur niet meer zuiver en wordt deze onzuiver of onverzadigd genoemd. Deze kleuren zijn minder fel en weerkaatsen minder licht.
Tertiaire kleuren
Naast het mengen van primaire kleuren onderling, kun je vervolgens natuurlijk ook secundaire kleuren met een primaire kleur mengen. Dit worden dan tertiaire kleuren genoemd. Zo kun je bijvoorbeeld turquoise maken. Ook als je de drie primaire kleuren met elkaar mengt, worden dit tertiaire kleuren genoemd. De tertiaire kleuren vormen de buitenste ring van de kleurencirkel.
Kleurencirkel van Itten en complementaire kleuren
De kleurencirkel is niet alleen handig om de verschillende kleuren overzichtelijk te krijgen. Je kunt er ook complementaire kleuren mee ontdekken. Wat zijn dit? Dit zijn eigenlijk kleuren die onderling het grootste contrast vormen. Ze staan tegenover elkaar in de kleurencirkel. En wist je dat ze in de juiste verhouding samen zwart maken?
“Het mengen van complementaire kleuren levert een spannend beeld op. Ze geven elkaar als het ware een complimentje en versterken elkaar.”
Een kleurcontrast zijn warme en koude kleuren. In de kleurencirkel zie je aan de linkerkant koele kleuren zoals blauw en groen. Hier tegenover kun je aan de rechterkant warme kleuren vinden zoals rood. Rood (warm) en groen (koud) zijn bijvoorbeeld complementaire kleuren. Het sterkste kleurcontrast vormen rood-oranje tegen blauw-groen. En ook aan de boven- en onderkant van de kleuren cirkel worden complementaire kleuren geplaatst. Zo staan aan de bovenkant lichte kleuren en aan de onderkant donkere kleuren. Licht en donker vormen een contrast en staan in de kleurencirkel tegenover elkaar. Zwart en wit zijn hier natuurlijk een duidelijk voorbeeld van.
Complementaire kleuren versterken elkaar. Een handig ezelsbruggetje om dit te onthouden is dat complementaire kleuren elkaar een complimentje geven. Je kunt deze kleuren heel goed mengen, waarbij ze een spannend beeld opleveren.
Is het je al opgevallen dat wit en zwart niet in de kleurencirkel terugkomen? Dit komt omdat dit technisch gezien geen kleuren zijn. Ze kunnen wel helpen om een kleur lichter of juist donkerder te maken. Wit zorgt dat een kleur afzwakt, zwart daarentegen versterkt een kleur. Zwart en wit zorgen ervoor dat je dus elke kleur kunt maken die je wenst.
“Zwart en wit kun je gebruiken om een kleur te versterken of af te zwakken. Zo kan elke gewenste kleur gemaakt worden.”
Kleurcontrasten van Itten
Er zijn nog meer kleurcontrasten te onderscheiden volgens Itten. Hij geeft ook het kleur-tegen-kleurcontrast aan. Ook wel het complementaire contrast genoemd. De kleur wordt het meest versterkt bij complementaire paren zoals oranje en blauw. Het contrast is het sterkst bij rood, geel en blauw. Een ander contrast is het simultaan contrast. Bij dit verschijnsel wordt er een kleur gebruikt die een complementaire-kleur virtueel oproept. Als je bijvoorbeeld grijs binnen oranje gebruikt, neemt de grijze kleur een schijnbaar blauwe tint aan.
Itten spreekt in zijn kleurenleer ook over kwaliteitscontrast en kwantiteitscontrast. Bij kwaliteitscontrast wordt een primaire, zuivere kleur tegen een onzuivere kleur geplaatst waardoor er een contrast wordt opgewekt. De onzuiver kleur komt doordat deze gemengd is met wit, zwart of grijs. Je spreekt over een kwantiteitscontrast als je veel van één of twee kleuren gebruikt tegenover weinig van een andere kleur.
Kleurencirkel van Itten toepassen
In het dagelijks lezen wordt de kleurenleer veelvuldig toegepast. En ook in Photoshop kun je de kleurencirkel van Itten heel goed toepassen. Als je in een foto een contrast wilt creëren met kleuren, kies je bijvoorbeeld kleuren met een sterk warm-koud contrast. Wil je juist rust en eenheid in een foto weergeven? Dan kijk je in de kleurencirkel om kleuren te kiezen die dicht bij elkaar liggen. Ondanks dat in kleurendruk de primaire kleuren afwijken van de primaire kleuren die in de schilderkunst gebruikt worden, is de kleurencirkel van Itten dus nog steeds erg relevant.
